گفت‌و‌گو | یادگیری "فرهنگ تعامل" در فضای مجازی

اشاره: خانواده‌های شلوغ گذشته، امروز دیگر تنهاتر از قبل به دنبال بهانه‌ای برای با هم بودن می‌گردد. ذهن آنقدر در تلاطم روزهای سخت زندگی غرق در خواسته‌های شخصی شده‌ایم که همدیگر را فراموش می‌کنیم و این تنهایی مفرط نتیجه‌ای جز افسردگی ندارد.

از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت‌وگویی با حجت الاسلام قهرمانی کارشناس رسانه و فضای مجازی به بررسی حضور در فضای مجازی پرداختیم و با آسیب‌شناسی میان جامعه مدرن و اسلامی باید به این نکته توجه داشته باشیم که چگونه می‌توان نسبت به مشکلات فضای مجازی سکوت نمود و روشنگری نکرد.

رسا ـ نسبت‌شناسی فرهنگی میان جامعه مدرن و پیشرفته با جامعه دینی چگونه صورت می‌گیرد؟

جامعه ما به سمت مدرنیته در حال حرکت است، نه آن مدرنیته‌ای که غرب از آن عبور کرد و به پسامدرن رسید، بلکه آنچه امروز از جامعه مدرن و پسامدرن در غرب می‌بینیم بر سر دین و شرع با سنت اختلاف دارند و اسلام و تشیع با جامعه سنتی بسته و کوچک و جامعه مدرن بزرگ و باز مخالف است.

در اسلام افراد جامعه به علم‌آموزی، دانش‌افزایی و ... تشویق می‌کنند تا جامعه از چارچوب خاص و بسته درآید. جامعه فعلی ما پایبند به سنت‌ها، ارزش‌های دینی، فرهنگ و گذشته تاریخی است، اما وقتی تکنولوژی با فرهنگ خاص خودش وارد جامعه ما می‌شود، با تعارض جدی و صددرصدی روبه رو می‌شود. فضای مجازی باعث تضاد و تعارض شده است، چرا که فرهنگ وارداتی وارد کشور ما شده ولی بومی سازی نشده است.

باید به فکر بومی‌سازی فرهنگی باشیم

تکنولوژی فرهنگ خاص خودش را به همراه می‌آورد و اگر به سمت بومی‌سازی فرهنگی نرویم با چالش‌های جدی در جامعه روبه رو خواهیم شد. در حال حاضر از طرفی فرهنگ جامعه قرار دارد و از طرف دیگر فرهنگ خاص وارداتی است که با تکنولوژی به سمت ما آمده‌اند و این دو در کنار همدیگر چالش‌های بین دو فرهنگ را ایجاد کرده است و بدبینی صددرصدی و خوش‌بینی بیش از اندازه به خاطر این تعارض است.

تعارض‌ها به همین جا ختم نمی‌شود و از یک طرف عده‌ای بسیار طرفدار و از طرفی افرادی بسیار مخالف با این تکنولوژی‌ها هستند و با این روند به عقیده جامعه‌شناسان، جامعه به خصوص جامعه سنتی در آستانه فروپاشی قرار می‌گیرد. چالش پیش رو که میان فرهنگ خودمان و فرهنگ وارداتی کشمکشی را به راه انداخته است، فرصتی برای ایجاد گفتمان جدید ایجاد کرده تا بتوانیم برای غنی سازی فرهنگ خودمان از این ظرفیت جدید استفاده کنیم.

رسا ـ این تفاضل میان فرهنگ سنتی و فرهنگ وارداتی جدید چیست و مواجهه ما با این ساختار با چه ادبیاتی می‌تواند شکل بگیرد؟

اعتقادی وجود دارد که معتقد است جامعه سنتی با مواجهه فرهنگ وارداتی به فروپاشی می‌انجامد ولی برخی معتقدند؛ همین فرهنگ وارداتی سبب می‌شود تا ما از آن استفاده کنیم و باعث غنی‌تر شدن فرهنگ خودمان می‌شود و البته بنده نیز به دومی اعتقاد دارم.

بنده معتقدم که امروزه جامعه در جایگاهی قرار دارد که فضا برای گفتگو باز شده است. هر گاه مردم به سمت فرهنگ‌سازی رفتند، موفق شدند؛ حرکت به سمت فرهنگ‌سازی به طور کلی مثبت است و تجریبات جامعه زیاد می‌شود و بهترین نظرات مورد پذیرش قرار می‌گیرد و در صورتی که این اتفاق بیفتد، واقعا خوب است.

رسا ـ گفتگو اتفاق خوبی است که میان اندیشمندان و بدنه اجتماعی مردم رخ می‌دهد، اما نسبت به آسیب‌هایی که فضای مجازی دارد، به نظر شما چه باید کرد و اساسا چه برنامه‌ای اتخاد نمود تا بتوان هوشیاری را در سطح جامعه بالا ببریم؟

منظور بنده از فضای مجازی دنیای صفر و یک است که به موازات سعه وجودی انسان و جوامع کنونی گسترده شده است و این مسئله یعنی میل انسان و جوامع به هر چیزی که باشد، در این فضا پیدا می‌شود. این فضا صدمات غیرقابل جبرانی را به همراه خواهد داشت، مگر اینکه روش استفاده از آن را فرهنگ‌سازی کنیم و متاسفانه تا کنون دست به چنین کاری نزدیم.

فضای رسانه نسبت به گذشته پیشرفت‌های بسیاری داشته است و گسترده‌تر هم شده، این یعنی آسیب‌های زیادی به جا می‌گذارد و از قبل هم فراگیرتر و چشم‌گیرتر شده است. ابزارهایی مثل تلویزیون، گوشی همراه یا رسانه‌های دیگر در بدو ورودشان طرفداران کمی داشتند و عده قلیلی این وسایل را می‌توانستند تا بخرند، اما امروزه این وسایل به قدری گسترش پیدا کرده است که تقریبا نصف جهان با گوشی همراه به اینترنت متصل می‌شوند.

آسیب فضای مجازی را باید کنترل کنیم

آسیب‌شناسی مسئله مهمی است ولی کنترل‌ آسیب‌های این فضا نکته دیگری می‌باشد تا جامعه بعد از ورود فرهنگ‌های وارداتی کمترین هزینه را پرداخت کند. فضای مجازی در بُعد فردی باعث انزوا و تنهایی می‌شود یا از نظر جسمانی انسان را دچار بیماری‌هایی می‌کند. وقتی انسان در باطن منزوی شد، به خلوت کشیده می‌شود و با کسانی آشنا می‌شود که آنها را ندیده است و چه بسا شاید ربات باشند.

این ارتباطات حقیقی و چهره به چهره نیست و افراد در خلوت خودشان تنها و تنها می‌شوند، به جای نشستن در جمع خانوادگی، پشت گوشی با همدیگر صحبت می‌کنند و به جای لبخند زدن برای همدیگر به صفحه گوشی لبخند می‌زنیم، ممکن است که افراد واقعی آن سوی ارتباط نباشند ولی باز این ریسک را می‌پذیریم.

رسا ـ آسیب‌ها، کار را تا کجا پیش می‌برد و در خانواده‌ها ممکن است که چه اتفاقی را رقم بزند؟

خانواده را نباید فراموش کرد، آسیب‌های جدی در بعد اجتماعی دیده می‌شود؛ طلاق، جدایی اعضای خانواده از یکدیگر، دور شدن خانواده‌ها و فامیل از همدیگر و ... مهمترین آسیب این فضا است. فضای مجازی کاری کرده است که محبت و صمیمیت در میان اعضای خانواده کم شده و ارتباط خانوادگی در حد سلام و احوالپرسی در پیام‌رسان‌ها تنزل یافته است. البته بقیه افراد هم با تایید و اشاره‌ای فقط سعی می‌کنند تا حضور خود را اعلام کنند و توهم حضور دارند.

در زمان کنونی بسیاری از افراد گفتگو و تعاملاتشان رو در رو نیست و ارتباطشان به صورت خطی در امده است. امروزه به همین بهانه ربات‌ها وارد شده‌اند و دست کلاهبرداران را باز گذاشتند. ربات به جای فرد واقعی در فضای مجازی پیام می‌دهد و با دو پیام محبت‌آمیز افراد را در دام خود می‌اندازد. انسان سه بعد و سه ساحت وجود دارد و در هر ساحت نیز باید دانش و فرهنگ را به دست بیاورد. بایستی برای بعدهای مختلف وجودی انسان در برخورد با فضای مجازی دانش‌مان را افزایش دهیم.

دانش تنها نیاز ما در فضای مجازی نیست

خیلی از دانش‌هایی که ما بدان نیاز داریم به خاطر مقدمات غلطی که از آن استفاده می‌کنیم، ما را به نتایج غلطی نیز می‌رسانند و به همین خاطر باید غلط‌هایمان را اصلاح کنیم و مهمترین سوالی که برای هر کسی می‌تواند پیش بیاید این است که آیا دانش استفاده درست از این فضا برای از بین بردن آسیب‌ها کافی است؟ چه بسیار پزشکانی که با علم به ضرر داشتن سیگار باز هم اهل سیگار کشیدن هستند، در واقع در بعد انگیزه و عواطف مشکل دارند.

مهمترین مسئله این است که باید یادمان باشد که همه مردم را یک جور نگاه نکنیم، باید برای بررسی رفتاری فعالیت‌های اجتماعی ابتدا نگاه دقیق پیدا کنیم و بر روی هر مسئله‌ای که به دست می‌آوریم، با دقت فکر کنیم. باید بدانیم که چند درصد مردم در برخورد با فضای مجازی به اشتباه رفته‌اند و چند درصد مردم اعتیاد دارند و چه تعداد از افراد هستند که می‌توانند در این فضا کار خود را پیش ببرند. از همین طریق است که می‌توان به اطلاعات خوبی دست یافت و نسخه درمان را نیز به دست آورد.

رسا ـ  از اینکه وقتتان را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشته اید سپاسگزاریم./882/گ402/س

خبرنگار: احمد ساعدی